Gümrük süreçleri, uluslararası ticaretin temel yapı taşlarından biridir. Bu süreçler, malların bir ülkeden diğerine yasal ve düzenli bir şekilde geçişini sağlamak amacıyla belirli adımlar ve prosedürler içerir. Gümrük işlemleri, tarihsel gelişim, günümüz uygulamaları ve dijitalleşme ile şekillenmiştir.
Gümrük süreçlerinin tarihsel kökenleri, antik çağlara kadar uzanır. Eski Mısır’da (M.Ö. 3500-2200) ithalat ve ihracattan alınan gümrük vergileri bilinmektedir. Türklerde ise Göktürkler döneminde (M.S. 552-630) “tamga” adı verilen gümrük vergisi uygulanmıştır. Selçuklular döneminde ise “gümrük” kelimesi ilk kez kullanılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda ise gümrük, hem vergi hem de idari birimler anlamında kullanılmıştır. Tanzimat Fermanı’ndan önce iç ve dış ticarette alınan vergiler, şer’i ve örfi hukuka dayanıyordu. Osmanlı’da gümrükler, İltizam ve Emanet usullerine göre toplanıyordu. İltizam usulünde gümrükler, artırma ile 1-3 yıl süreyle müteahhitlere ihale ediliyordu. Emanet usulünde ise gümrük vergileri, Gümrük Eminleri ve memurları vasıtasıyla hazineye alınıyordu. 1859’da bazı taşra gümrük eminleri, İstanbul Gümrük Eminliği’ne bağlandı. 1861’de ise Rüsumat Emaneti kuruldu ve taşradaki gümrük eminlikleri müdürlük statüsüne getirildi. Bu dönemde, ülkemizle diğer ülkeler arasında yapılan ticaret anlaşmaları ile gümrük giriş vergileri artırıldı ve kaçakçılıkta artış görüldü. Kaçakçılıkla mücadele amacıyla Gümrük Muhafaza Teşkilatı kuruldu.
Günümüzde gümrük süreçleri, dijitalleşme ile önemli bir dönüşüm geçirmiştir. Teknolojik gelişmeler, gümrük işlemlerinin daha hızlı ve verimli bir şekilde yapılmasını sağlamaktadır. E-ticaretin yükselişi, dijital gümrük uygulamalarının önemini artırmıştır. Gümrük İdareleri, dijital platformlar üzerinden işlemleri takip etmekte ve denetimlerini gerçekleştirmektedir. Bu dijital dönüşüm, gümrük süreçlerinin daha şeffaf ve erişilebilir olmasını sağlamaktadır.
Gümrük süreçlerinin temel adımları arasında, eşyanın gümrük beyannamesi ile beyan edilmesi, gümrük vergilerinin hesaplanması, gerekli belgelerin sunulması ve eşyanın serbest dolaşıma girmesi yer almaktadır. Bu adımlar, uluslararası ticaretin düzenli ve güvenli bir şekilde işlemesini sağlamaktadır.
Sonuç olarak, gümrük süreçleri, tarihsel kökenleri ve günümüzdeki uygulamaları ile uluslararası ticaretin düzenli ve güvenli bir şekilde işlemesini sağlayan önemli bir mekanizmadır. Dijitalleşme ile birlikte bu süreçlerin daha verimli ve şeffaf hale gelmesi, küresel ticaretin gelişimine katkı sağlamaktadır.